Een bespie­geling over tekstuitlijning

Er bestaan geen gouden regels voor het uit­lijnen van tekst. Links, rechts, gecen­treerd, vol­ledig uit­ge­lijnd, het is een keuze die afhan­kelijk is van een hele hoop fac­toren die natuurlijk nooit het­zelfde zijn. In die zin ver­schilt gra­fische vorm­geving niet veel van het leven in algemene zin. Doe ik de scheiding van mijn nieuwe kapsel links of rechts? Loop ik in het midden of aan de rand van de druk betreden trap naar de metro? Blijf ik netjes rechts rijden of ga ik de lin­ker­strook voor alle andere chauf­feurs ontoe­gan­kelijk houden om mijn glim­mende Audi aan iedereen te laten zien? Het zijn vragen waar iedereen op dage­lijkse basis mee wor­stelt. Een een­duidig uit­ge­lijnd ant­woord bestaat niet. Sta me toe om even doelloos te ela­bo­reren, al was het maar om jou als lezer diets te maken dat ik het als vorm­gever niet mak­kelijk heb. Maak je geen zorgen, ik zal niet huilen.

In papieren bladen en kranten zijn tekst­ko­lommen meestal vol­ledig uit­ge­lijnd. Dat wil zeggen dat de woorden zowel tegen de linker- als de rech­terrand van de alinea zijn uit­ge­lijnd. Dat ziet er altijd lekker strak uit, de ruimte tussen kolommen is overal het­zelfde en elke alinea vormt een schoon afge­bakend blokje. We willen allemaal structuur en recht­lij­nigheid in het leven, dus zo’n krant is altijd om stront­ja­loers op te worden. Maar er zijn ook nadelen. Het kan bij­voor­beeld lastig zijn om geen visuele aan­kno­pings­punten te hebben die zeggen waar een regel eindigt. Probeer maar eens een krant te lezen als je dronken bent. Meer dan eens zul je na het lezen van een regel opnieuw met dezelfde regel beginnen in plaats van naar de vol­gende te springen. Zo duurt de krant wel heel lang natuurlijk. Een tweede nadeel van vol­ledige uit­ge­lijnde tekst is dat de grootte van de spatie tussen woorden kan variëren. Dat is een euvel waar de meeste moderne layout-software wel iets op weet te vinden – door ver­schillen in spa­ti­ëring tegen elkaar uit te balan­ceren – maar dat is geen hei­lig­ma­kende oplossing. Bij hele smalle kolommen of bij teksten met heel veel lange woorden is het moeilijk om de boel even­wichtig te balan­ceren. Kijk naar het plaatje en je snapt wat ik bedoel.

De keuze tussen linkse of uit­ge­vulde uit­lijning is een belang­rijke keuze bij het vorm­geven van tekst. Het kan een per­soon­lijke voorkeur zijn, maar dat is niet altijd vol­doende grond voor het een of het ander. Een links uit­ge­lijnde tekst geeft een informele en vrien­de­lijke indruk, en laat – aan de rech­terkant van een kolom – meer wit­ruimte. Wit­ruimte kan synoniem zijn voor adem­ruimte, en adem­ruimte is belangrijk. Net zoals in het echte leven waar ademen vrij euh essen­tieel is. Tekst die een licht ver­teerbare indruk moet maken is gebaat bij een linkse uit­lijning. Uit­ge­vulde uit­lijning geeft een for­melere indruk, wat in een krant handig kan zijn.

Je kunt tekst ook rechts uit­lijnen. Als je niet in het Ara­bisch schrijft – een taal waar alle grote levens­vragen van rechts naar links worden geschreven en gelezen – is deze vorm van uit­lijnen geen gangbare manier om door­lo­pende tekst vorm te geven. Daar zijn natuurlijk uit­zon­de­ringen op te bedenken, maar in het algemeen kan je stellen dat rechts uit­ge­lijnde tekst iets anders is dan gewoon een leesbare alinea. Voet­noten, quotes, onder­schriften, titels, er zijn genoeg tekst­vormen te bedenken waarbij rechtse uit­lijning over­wogen kan worden. Het zorgt voor de nodige variatie in een tekst en kan als dus­danig gezien worden als het eten van san­se­ve­ri­a­bla­deren. Ten­minste, als je zin hebt om wat variatie in het leven te brengen door san­se­ve­ri­a­bla­deren te eten. Kijk daarbij wel uit, want het woord san­se­ve­ri­a­bla­deren is een kut­woord in een vol­ledig uit­ge­lijnde alinea.

Wat je ook kunt doen, is tekst cen­treren. Hiervoor geldt eigenlijk min of meer het­zelfde als voor rechts uit­ge­lijnde tekst: gebruik cen­trering voor uit­zon­de­ringen en spe­ciale gevallen. Gebruik cen­trering niet voor lange lappen tekst. Dat leest erg onhandig. Omdat wij als mens intu­ïtief kicken op structuur en sym­metrie, ont­staat vaak de illusie dat een gecen­treerde tekst of titel mooier en beter leesbaar is dan andere vormen van uit­lijning. Bovendien wekt gecen­treerde tekst de sug­gestie van belang­rijkheid. Ondanks die vaak gevolgde intuïtie – kijk naar de gemid­delde huwe­lijks­uit­no­diging of ver­jaar­dags­kaart – kun je niet in het algemeen beweren dat het cen­treren van tekst de beste manier is om iets in de verf te zetten of belangrijk te maken. De waarde van een zin of tekst wordt door veel meer fac­toren bepaald dan de gekozen uit­lijning. Let­ter­grootte en let­tertype zijn slechts twee van de tal­rijke ele­menten die mee bepalen hoe belangrijk een tekst geper­ci­pieerd wordt. Je kunt je huwe­lijks­feest dan wel gecen­treerd aan­kon­digen, maar zolang je dat in Comic Sans blijft doen, komt er toch geen hond. Kijk naar de voor­beelden en leer.

Er valt van alles te zeggen over het leven ik bedoel de beste tekst­uit­lijning. Er bestaat niet zoiets als de beste manier om iets uit te lijnen. Maar je moet er wel goed over nadenken, en ver­schil­lende moge­lijk­heden tegen elkaar afwegen. En als puntje bij paaltje komt, moet je vooral je zin doen. En als dat niet lukt, dan stuur je mij een mailtje en dan lijn ik je tekst eigen­handig uit. Want daar ben ik goed in. Ook al heb ik geen glim­mende Audi met netjes uit­ge­lijnde wielen.