Het einde

The Sopranos

Voordat ik – samen met mijn favo­riete Sopranos-fan – aan het aller­laatste seizoen van The Sopranos begon, had ik her en der al iets opge­vangen over het einde van de reeks. Ik pro­beerde angst­vallig elk kran­ten­ar­tikel of weblog te ont­wijken waar de finale moge­lij­kerwijs zou weg­ge­geven worden. Het enige dat ik hier en daar had horen vallen, was het woord con­tro­verse. Er hing dui­delijk iets in de lucht. Either you’ll love it, or you’ll hate it, iets in die trant. Ik was dus erg nieuws­gierig in welke richting mijn maffia-hart zou tikken, als het eens allemaal gedaan zou zijn. Zou ik Tony en de zijnen als eeuwige lief­de­volle her­in­nering omarmen, of zou het einde alles stuk­maken waar ik de afge­lopen jaren zo van genoten had? U begrijpt dat ik niet zonder schei­dings­angst aan dat laatste seizoen begon.

En kijk. Ik moet eerlijk toe­geven dat het laatste seizoen van The Sopranos niet helemaal te ver­ge­lijken viel met de voor­gaande vijf. De psy­cho­lo­gische detail­te­kening schoot er een beetje bij in, en sommige ver­haal­lijnen werden afge­raffeld als waren het fabeltjes van Jean de la Fon­taine. Er werden kwesties afge­handeld die al lang in de ver­ge­telheid begraven lagen, en waarvoor de makers com­pleet nieuwe flash­backs gingen ver­zinnen. Dat was allemaal een beetje slordig. Wat mij betreft, zat er iets te weinig diepgang in de laatste afleveringen.

Maar dat neemt niet weg dat ik erg tevreden was. Bij­zonder tevreden zelfs, ach­teraf beschouwd. De neer­waartse spiraal waarin de karakters in het zesde seizoen mee­ge­sleurd werden, was van een onge­kende dra­ma­tische schoonheid. Een ondergang van apo­ca­lyp­tische pro­porties waarvan je als kijker willens nillens deel­nemer werd. De opeen­volging van sterf­ge­vallen en andere zwart­gallige gebeur­te­nissen konden met gemak en met rechte schouders naast de ver­za­melde Griekse mytho­logie gaan staan. Als je een beetje aan­dachtig de karak­ter­te­kening en ver­ha­lende onder­stroom van The Sopranos gevolgd hebt, kan je volgens mij niet anders dan con­clu­deren dat het zesde seizoen het meest juiste seizoen is. Want wie vijf sei­zoenen lang wind zaait, zal enzovoort.

En die laatste afle­vering dan? Ik kan me voor­stellen dat veel kijkers zich bij hun pietje genomen voelden, ik kan me zelfs voor­stellen dat er kijkers zijn die – met een lichte hart­ver­zakking – op hun tele­vi­sie­toestel gingen kloppen of de kabel­aan­sluiting gingen checken. Zo abrupt was het. Zo onrust­wekkend en ogen­schijnlijk banaal poef weg was het. Let­terlijk de stekker eruit. Ook ik maakte een spron­getje om de gezondheid van onze dvd-speler te checken. Maar dat was niet nodig, zo bleek.

De familie Soprano komt samen in een res­tau­rantje om in knusse gezel­ligheid de avond door te brengen. Terwijl Tony, Carmela en Anthony Junior op geroos­terde uien­ringen kauwen, pro­beert dochter Meadow haar wagen te par­keren. Er hangt onheil in de lucht. Een onguur tiep zit Tony vanop een afstandje te begluren, om daarna mislukt subtiel naar de toi­letten te sluipen. Zal hij daar een pistool vinden achter één van de spoel­bakken, zoals Michael Cor­leone hem dat jaren eerder al voordeed, met een bloedbad tot gevolg? Zal Meadow zoveel moeite hebben met het par­keren van haar wagen – echt gra­cieus doet ze het niet – dat ze als enige en door stom toeval aan een slachting ont­snapt? Is het aller­laatste deuntje uit de reeks, het liedje dat Tony uit de jukebox kiest – Don’t stop believing – een ver­hulde bood­schap aan de kijker? Wat betekent die laatste bood­schap van Tony aan zijn zoon – Remember the good times? Is dat zijn grafrede? Wat zijn de motieven van de twee gang­star­appers die nogal opzichtig het res­taurant bin­nen­komen? Is het Meadow of een wraak­engel van Phil Leo­tardo die Tony ziet bin­nen­komen als hij een laatste keer in de richting van de deur kijkt? Tien­tallen vragen krijg je als toe­schouwer in je maag gesplitst. De sus­pense wordt traag maar onher­roe­pelijk naar een hoog­tepunt gestuwd.

En dan gaat het licht uit.

Duis­ternis en stilte. Een zwart scherm dat enkele seconden aan­houdt, voordat de aller­laatste eind­ge­neriek gaat lopen. Ik wist niet wat er gebeurde. Enkele seconden lang voelde ik me ook bij mijn pietje genomen, totdat het tot me door­drong. Zo moet het zijn. Zo moet het god­ver­domme ein­digen. Wat mij betreft is dit het enige juiste slot voor deze magi­strale reeks. Elk ander opzichtig einde, elke dui­de­lijke afre­kening of apo­ca­lyp­tisch bloedbad zou de essentie van The Sopranos in de schaduw zetten. Ik ben erg gelukkig dat David Chase en zijn ploeg voor de weg van de meeste weer­stand kozen en ons als kijker in het grote zwarte onge­wisse lieten. Het grote zwarte onge­wisse waar eigenlijk de hele reeks in baadde. Als er iets moet blijven hangen na het kijken van 86 afle­ve­ringen maffia-spektakel, dan is het wel dat. Dat niks zeker is, dat niemand weet wat er gaat komen, en dat – als je dat een keertje wél weet – het lot zelden iets roos­kleurigs in petto heeft. Jean-Paul Sartre zou lik­ke­baardend hebben zitten kijken. Je kan het een open einde noemen (al krijg je een hele hoop sug­gestie voor­ge­schoteld voordat het uit is), maar dat is het eigenlijk niet. Het is het enige juiste slot voor een verhaal waarin niks zeker is, en waarin elk karakter rond­ploetert in het duistere moeras dat men het leven noemt. In die zin is het absoluut een afronding, en geen opening naar een vervolg of iets anders. Het is onte­gen­zeg­gelijk een breuk, een scheur, een agres­sieve aanslag op het ver­wach­tings­pa­troon van de kijker.

Want wat moet je anders ver­wachten van een reeks waarin exis­ten­ti­a­lisme en onze­kerheid hoogtij vieren? Waarin geen enkele ver­wachting ten volle wordt ingevuld en waarin sug­gestie – show, not tell – de belang­rijkste ver­tel­techniek is? Als je een beetje aan­dachtig hebt zitten kijken, dan vind ik dat er geen ander einde mogelijk is. Dan is deze kaakslag de enige optie. Dit einde is namelijk bij uitstek hét moment waarop je als kijker op agres­sieve wijze gecon­fron­teerd wordt met de human con­dition van de maffia uit New Jersey in het bij­zonder, en dus bij uit­breiding die van de hele mensheid.

Want wees nu eerlijk.
Als puntje bij paaltje komt, zijn we allemaal alleen in het donker.